ΠΥΛΗ

Λίγα λόγια για την...Πόρτα.

Δεκαοκτώ χιλιόμετρα από τα Τρίκαλα προς Άρτα,βρίσκεται η πανέμορφη κωμόπολη της Πύλης (παλιότερα Πόρτα και ακόμη παλιότερα Πόρτα-Παζάρ).

Η Πύλη βρίσκεται στην είσοδο της πεδινής περιοχής της Θεσσαλίας προς τα ορεινά της Πίνδου.Τα δύο αντικριστά βουνά:Κόζιακας και Ίτανος που διαχωρίζονται από τον Πορταϊκό (Πορτιάτη) ποταμό σχηματίζουν μία φυσική μεγαλόπρεπη Πύλη,απ’ όπου και το όνομα της κωμόπολης.
Στην Πύλη μπορεί κανείς να επισκεφτεί τη μοναδική βυζαντινή εκκλησία η οποία βρίσκεται απέναντι,στην Πόρτα-Παναγιά και χρονολογείται από την εποχή της Άννας Κομνηνής (1283 μ.Χ.)και λέγεται ότι έχει κτιστεί πάνω στη θέση αρχαίου ναού της Αθηνάς ή του Απόλλωνα.
Χαρακτηριστικό αυτής της εκκλησίας είναι ότι έχει τοποθετημένες εκατέρωθεν της Κύριας Πύλης στο ιερό,τις εικόνες της Παναγίας και του Χριστού.Οι ίδιες δε εικόνες είναι μοναδικές,ολόσωμες,κατασκευασμένες από πολύχρωμες ψηφίδες.
Η Πόρτα-Παναγιά είναι η ιδιαίτερη πατρίδα (γενέτειρα) του Αγίου Βησσαρίωνα του θαυματουργού,άλλοτε μητροπολίτη Λαρίσης και Τρίκκης.Στη θέση του συνοικισμού Πόρτα-Παναγιά,ο οποίος χωρίζεται από το χωριό με τον Πορταϊκό ποταμό,βρισκόταν η βυζαντινή πόλη Μεγάλαι Πύλαι ή Μεγάλη Πόρτα,η οποία στην Τουρκοκρατία ονομαζόταν Πόρτα-Παζάρ.Στον συνοικισμό Πόρτα-Παναγιά γεννήθηκε ο μητροπολίτης Λαρίσης Βησσαρίων Β΄ (1490-1540)
Δικό του έργο είναι το μονότοξο λίθινο γεφύρι επί του Πορταϊκού,στα στενά (1514 μ.Χ.). Γεφυρώνει τον Ίταμο με τον Κόζιακα και ήταν η μοναδική δίοδος των ορεινών πληθυσμών από και προς την πεδιάδα των Τρικάλων.
Έργο του Αγίου Βησσαρίωνος είναι επίσης η Μονή Δουσίκου,λίγα χιλιόμετρα από την Πύλη. Παλιότερα όταν η Μονή άκμαζε,είχε 365 κελιά (όσες και οι μέρες του χρόνου).Η συγκεκριμένη Μονή υπήρξε «κιβωτός» της Εθνικής Αντίστασης.Εκεί στεγάστηκαν τα πρώτα αντάρτικα τμήματα της Δυτ. Θεσσαλίας.Στο Μοναστήρι αυτό ήταν και το περίφημο χειρόγραφο ευαγγέλιο με την υπογραφή του Κων/νου Πορφυρογέννητου,το οποίο ύστερα από αρκετές περιπέτειες και κλοπές, βρέθηκε και βρίσκεται φυλασσόμενο στο μουσείο της Ι.Μ. Βαρλαάμ Μετεώρων.
Η Πύλη υπήρξε πολλές φορές πεδίο σοβαρών μαχών εξαιτίας της θέσης της.Καταστράφηκε επανειλημμένα από τους κατακτητές.Τελευταία φορά πυρπολήθηκε από τα Ιταλικά στρατεύματα την 8η Ιουνίου 1943.
Σήμερα είναι έδρα του ομώνυμου Δήμου.

Αξιοθέατα της περιοχής
Η περιοχή της Πύλης είναι γεμάτη από αξιοθέατα δίνοντας την ευκαιρία στον επισκέπτη να θαυμάσει τα μνημεία  καθώς και να αποτυπώσει εικόνες από το φυσικό κάλλος της περιοχής.Τα κυριότερα είναι:

Τοξοτή γέφυρα
Κύριο μνημείο της Πύλης είναι το επιβλητικό μονότοξο ”Γεφύρι της Πόρτας” ή αλλιώς γνωστό και ως γεφύρι του “Αγίου Βησσαρίωνα”.Το μεγαλόπρεπο γεφύρι που χτίστηκε το 1514 κατ’εντολή του μητροπολίτη Λάρισας – και μετέπειτα αγίου- Βησσαρίωνα είναι το δεύτερο σε μέγεθος μονότοξο  της Θεσσαλίας –με πρώτο αυτό του Τριζώλου.Έχει μήκος μήκος 67 μ.,πλάτος 2,05 μ.,μέγιστο ύψος 30,50 μ. και ύψος στηθαίων 0,70 μ. Αξίζει να περπατήσει κανείς στο βαθμιδωτό του καλντερίμι,οι λίθοι του οποίου έχουν λειανθεί από την καθημερινή χρήση επί περίπου 500 χρόνια, και να περάσει στο λιθόκτιστο μονοπάτι της αντίπερα όχθης.
Λόγω της θέσης του ποταμού,το χωριό έχει  ακόμα τρείς γέφυρες,διαφορετικών χρονολογιών και διαφορετικής αρχιτεκτονικής.
Η "γέφυρα Κονδύλη",δημιουργήθηκε το 1936 για τις ανάγκες της εποχής και τη σύνδεση των οχημάτων με τα ορεινά χωριά.Σε απόκρημνο σημείο του φαραγγιού,1 χλμ. δυτικότερα της παλιάς τοξωτής γέφυρας κατασκευάστηκε μια νέα,σύγχρονη για την εποχή εκείνη,από μπετόν.Η κατασκευή της άρχισε τον Νοέμβριο του 1934 και τελείωσε τον Ιούνιο του 1936.Η γέφυρα αυτή,που μοιάζει με σαΐτα, έχει μήκος 45,30 μ.,πλάτος 6 μ. και ύψος 22 μ.Στις 9 Ιουνίου 1943 οι αντάρτες, για να παρεμποδίσουν τα μηχανοκίνητα κατοχικά στρατεύματα,ανατίναξαν το αριστερό της βάθρο.Η γέφυρα έπεσε χωρίς να σπάσει.Αργότερα ανασηκώθηκε και αποκαταστάθηκε στην αρχική της θέση,όπου παραμένει έως σήμερα και εξυπηρετεί την επικοινωνία με τα χωριά της Πίνδου,αλλά και την Άρτα.
Η "γέφυρα Γκίκα",κατασκευάστηκε το 1960-61 από οπλισμένο σκυρόδεμα και εξυπηρετεί μέχρι σήμερα πολλά χωριά του Κόζιακα. Έχει μήκος 170 μ.
Η κρεμαστή πεζογέφυρα,κατασκευάστηκε το 1981 για την εξυπηρέτηση των κατοίκων της ομώνυμης βυζαντινής εκκλησίας.Έχει μήκος 120 μ και στηρίζεται σε δύο πυλώνες ύψους 16 μ.Η ανάρτηση του καταστρώματος γίνεται με ευθύγραμμα προτεταμένα καλώδια και είναι η πρώτη γέφυρα στην Ελλάδα που κατασκευάστηκε με αυτή την τεχνική.Το πλάτος της είναι 2 μ. και το ύψος από την κοίτη του ποταμού 7μ.

Οι γέφυρες της Πύλης με μία ματιά

I.N. Πόρτα  Παναγία
Στην όχθη του Πορταϊκού ποταμού,απέναντι από την κωμόπολη της Πύλης,στον παλαιό οικισμό της Πόρτα-Παναγιάς που ήταν γνωστός στην βυζαντινή εποχή ως "Μεγάλαι Πύλαι",βρίσκεται ο ναός της Πόρτα-Παναγιάς,άλλοτε καθολικό σταυροπηγιακής μονής.Η μονή που ήταν αφιερωμένη στο όνομα της Ακαταμαχήτου Θεοτόκου ιδρύθηκε το 1283 από τον σεβαστοκράτορα Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό Δούκα,νόθο γιο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Δούκα και διαλύθηκε στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας.
Το καθολικό που είναι σύγχρονο με την αρχική φάση της μονής, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου,αποτελεί το μοναδικό σωζόμενο κτίσμα της.Το 1843 πέρασε στη δικαιοδοσία της γειτονικής μονής Δουσίκου,ενώ παράλληλα εξακολουθούσε να λειτουργεί ως ενοριακός ναός των κατοίκων του χωριού της Πόρτα-Παναγιάς.
Ο ναός της Πόρτα-Παναγιάς αποτελείται από τον κυρίως ναό και τον μεταγενέστερο εξωνάρθηκα.Ο κυρίως ναός χαρακτηρίζεται ως τρίκλιτη σταυρεπίστεγη βασιλική τύπου Γ1 κατά την τυπολογική κατάταξη του Α. Ορλάνδου.Τα κλίτη διαιρούνται εσωτερικά με κιονοστοιχίες.Η τοποθέτηση των στεγών των επιμέρους τμημάτων του ναού σε διαφορετικά ύψη δίνει στο μνημείο μια μοναδική πλαστικότητα.Οι εξωτερικοί τοίχοι μέχρι το ύψος των 2 μ. από την ευθυντηρία είναι κατασκευασμένοι από μεγάλους φαιούς ασβεστόλιθους,μερικοί από τους οποίους σχηματίζουν σταυρούς.Στο υπόλοιπο τμήμα τους δομούνται κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα.Σποραδικά αντί για μια πλίνθο στους κατακόρυφους αρμούς υπάρχουν επάλληλα οριζόντια τεμάχια.Τα δίλοβα ή τρίλοβα παράθυρα περιβάλλονται από τοξωτά πλαίσια που φτάνουν ως την ποδιά τους και περιγράφονται από οδοντωτές ταινίες.Τα τύμπανα των παραθύρων κοσμούνται με κεραμοπλαστικό διάκοσμο που συνίσταται σε επάλληλες ορθές γωνίες και ενίοτε οριζόντιες οδοντωτές ταινίες ή ομόλογες καμπύλες.Οι εξωτερικοί τοίχοι διασπώνται επίσης από κεραμοπλαστικό διάκοσμο, οδοντωτές ταινίες κάτω από τα πώρινα γείσα,μαιάνδρους,σταυρούς κ.λ.π. Ο εξωνάρθηκας,ο οποίος προστέθηκε στο τέλος του 14ου αι. έχει σχήμα σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο.
Το μεγαλύτερο μέρος του γλυπτού διακόσμου του ναού καταστράφηκε κατά την πυρκαγιά του 1855. Το μαρμάρινο τέμπλο είναι το αρχικό με ορισμένες αναπροσαρμογές που οφείλονται στην αποκατάσταση του Α. Ορλάνδου.Τα κιονόκρανα που επιστέφουν τους κιονίσκους,καθώς και το επιστύλιο,κοσμούνται με ανάγλυφο επιπεδόγλυφο διάκοσμο που φέρει υπολείμματα κηρομαστίχης. Στους δυο ανατολικούς πεσσούς είναι προσαρμοσμένες,σε θέση αντίστροφη της ορθόδοξης διάταξης, ολόσωμες ψηφιδωτές εικόνες του Χριστού και της Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας (1283-1289).
Σήμερα λειτουργεί ως ναός και είναι επισκέψιμος.Οι τοιχογραφίες που έχουν εναπομείνει στον κυρίως ναό όπως κι αυτές του νάρθηκα χρονολογούνται στον 18ο αιώνα.Στο πλαίσιο των αναστηλωτικών και στερεωτικών εργασιών πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα στο δάπεδο του ναού,που έφερε στο φως το παλαιό δάπεδο του ναού,όπως και πολλά αρχιτεκτονικά μέλη,αρχαίου ναού,σε δεύτερη χρήση (ναός της Αθηνάς ή του Απόλλωνα).

Φωτογραφίες Ι.Ν. Πόρτας Παναγιάς


Ι.Μ. Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου
Η Ιερά Μονή Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου είναι κτισμένη στίς Ανατολικές κατάφυτες πλαγιές του όρους Κόζιακα κοντά στην Πύλη και πάνω από το χωριό Άγιος Βησσαρίων (πρώην Δούσικο). Η μονή αποκαλείται και μονή του Σωτήρος των Μεγάλων Πυλών λόγω της σύνδεσής της με την κοντινή και διαλυμένη σήμερα,βυζαντινή μονή του 13ου αιώνα,της Πόρτα -Παναγιάς σέ υψόμετρο 700 μέτρα καί μέ απέραντη θέα πρός τόν θεσσαλικό κάμπο.Τήν ανήγειρε ο Άγιος Βησσαρίων Μητροπολίτης Λαρίσης καί Τρίκκης μέ τόν Αδελφό του Ιγνάτιο Επίσκοπο Καπούας καί Φαναρίου τό 1527 μ.Χ. σέ ερίπεια βυζαντινής Μονής,πού καταστράφηκε μέ τήν εισβολή των Τούρκων στή Θεσσαλία τό 1394.Σημαντικές κτιριακές επεκτάσεις έκανε ο ανηψιός τους Νεόφυτος Λαρίσης στά έτη 1550-1568.
Τό όλο κτιριακό συγκρότημα της Μονής προβάλλει σάν φρούριο καί εντυπωσιάζει μέ τή βαθμιδωτή προσαρμογή του στίς απότομες κλίσεις του εδάφους,τούς εξώστες,τούς τρούλους, τήν ανεμόσκαλα καί τό δίχτυ,απʼ όπου γινόταν η πρόσβαση μέχρι τό 1962.Παρʼ ότι εν μέρει παρουσιάζει όψι ερειπίων αποτελεί μνημειακό σύνολο εξαιρετικού ενδιαφέροντος,μέ τήν πληθωρική χρήση ξύλου καί τήν εις ορόφους διάταξη των κελλιών.
Ο Ναός υψώνεται στό κέντρο της εσωτερικής αυλής της Μονής καί κτίστηκε τό 1550 από τό Νεόφυτο Λαρίσης,διότι εκείνος πού έκτισε ο Άγιος Βησσαρίων μέ πέντε τρούλλους κατέρρευσε από ισχυρότατο σεισμό τό 1544.
Είναι σταυροειδής,τετρακιόνιος μέ τρείς τρούλους καί χορούς κατά τόν Αγιορείτικο τύπο. Σε πολλή καλή κατάσταση διατηρείται όλος ο αγιογραφικός του διάκοσμος,πού αποτελεί έργο του εξαιρέτου αγιογράφου Τζώρτζη καί των μαθητών του.Ανήκει στά επιτεύγματα της Κρητικής Σχολής καί ολοκληρώθηκε τό 1557.Τό τέμπλο φιλοτεχνήθηκε τό 1767 από ξυλογλύπτες πού καταγόταν από τό Λινοτόπι της Β. Ηπείρου.Η Αγία προσωπικότητα του κτίτορα της Μονής Αγίου Βησσαρίωνα καί οι μοναχοί πού ασκήθηκαν σʼ αυτή τήν ενέδειξαν σεβάσμιο προσκύνημα αλλά καί συγχρόνως σπουδαίο κέντρο θρησκευτικού,κοινωνικού,εθνικού καί πολιτιστικού βίου στή Θεσσαλία καί στήν Ηπειρο.Η μονή ήταν από τα πλούσια και δραστήρια μοναστήρια της περιοχής με κτήματα στη Ρουμανία.Η παράδοση αναφέρει πως στην περίοδο της ακμής του διέθετε 365 κελλιά.Οργανωμένο Εργαστήριο βιβλιογραφίας πλαισιωμένο από αρίστους κωδικογράφους μοναχούς καί παρόμοιο βιβλιοδεσίας παρήγαγε πλήθος χειρογράφων πού εμπλουτίζουν σήμερα ιδιαίτερα τήν εθνική Βιβλιοθήκη των Αθηνών.
Πολλές φορές λόγω της δράσης της ήταν στόχος των κατακτητών.Τό 1771 πέντε χιλιάδες τουρκαλβανοί τήν πολιορκούν καί τήν λεηλατούν.Τό 1800 επίσης.Τό 1823 σώζεται ως εκ θαύματος από τήν πρωτοφανή αγριότητα του τουρκαλβανού Σούλτζε Κόρτζα πού είχε αποφασίσει νά τήν παραδώση στήν φωτιά.Αποχώρησε αφού ασύλησε τό ταμείο της καί άλλους από τούς μοναχούς έσφαξε,άλλους κακοποίησε.
Παρʼ όλα αυτά τά δεινά τό 1858 επί ηγουμενίας του  Αρχιμ. Κυπριανού αναλαμβάνει τήν προστασία καί τήν διοίκηση της ελληνικής σχολής στά Τρίκαλα,ενώ παράλληλα ιδρύει ιατρείο πού διέθετε επιστήμονα ιατρό γιά τή δωρεάν περίθαλψη των απόρων αθενών της περιοχής.Τό 1943 έμελλε νά υπομείνει δύο φορές ανελέητο βομβαρδισμό από τά στρατεύματα κατοχής.Τά κτίριά της αρχισαν βαθμιαία νά καταρρέουν.Απέμειναν πλέον λίγοι γέροντες μοναχοί,πού κράτησαν όμως άσβεστη τήν δάδα της μοναχικής παραδόσης.Σήμερα καταβάλλονται προσπάθειες νά αναστηλωθούν καί αποκατασταθούν τά κτίριά της πού κατέρρευσαν από τίς περιπέτειες αιώνων καί νά τηρηθούν μέ ευλάβεια οι ιερές αποθήκες του Αγίου ιδρυτού της.
Μέ εντολή του Αγίου Βησσαρίωνος πού διατυπώνεται στή διαθήκη του παραμένει άβατο γιά τίς γυναίκες.O μικρός ναός και ο ξενώνας που βρίσκονται προσαρτημένα στην δυτική πλευρά του αρχικού περιβόλου της μονής χτίστηκαν την δεκαετία του 1960 προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες γυναικών προσκυνητών,στις οποίες απαγορεύεται η είσοδος στο αρχικό μοναστηριακό συγκρότημα.Σαν πολύτιμο κειμήλιο φυλάσσει την τιμίαν Κάραν του κτίτορος Αγίου Βησσαρίωνος στο μοναστήρι.Πανηγυρίζει τήν 15η Σεπτεμβρίου ημέρα της μνήμης του Αγίου.

Φωτογραφίες Ιεράς Μονής Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου



Γεφύρι  Παλαιοκαρυάς
Το γεφύρι της Παλαιοκαρυάς χτίστηκε μεταξύ 1500 και 1550 σε ένα βραχώδες στένωμα του ομώνυμου φαραγγιού για να γεφυρώσει το ρέμα της Γκρόπας,εξυπηρετώντας έτσι την επικοινωνία μεταξύ Πύλης,Παλαιοκαρυάς και Μεσοχώρας.Το γεφύρι είναι μονότοξο με συνολικό μήκος 26 μέτρα,άνοιγμα τόξου 19 μέτρα και ύψος από την κοίτη του ποταμού 10 μέτρα.Το εντυπωσιακό και υποβλητικό σκηνικό συμπληρώνουν οι δύο καταρράκτες,ύψους 12 και 2 μέτρων που γεμίζουν το περιβάλλον με μία αέναη βοή.

Φωτογραφίες Γεφυριού Παλαιοκαρυάς